Page 10 - demo_ksiazki

Część 1

Podstawowe zasady komponowania zdań, tj. szyku wyrazów:
• W bezpośrednim sąsiedztwie powinny znaleźć się te wyrazy, między którymi za-
chodzą zależności znaczeniowe i gramatyczne (tworzące związki składniowe), np.
Najlepszy zawodnik osiągnął wynik w granicach rekordu świata po zastosowaniu
nowoczesnej metody treningu, a nie: Najlepszy zawodnik osiągnął po zastosowaniu
nowoczesnej metody treningu wynik w granicach rekordu świata;
• Początek i koniec zdania (miejsce akcentu logicznego) są zarezerwowane dla wyrazów,
których treść jest najważniejsza, np. Wygrana w tej wojnie przyniosła nam niepodle-
głość, a nie: Przyniosła nam niepodległość wygrana w tej wojnie. Ich marzeniem było
zdobycie laurów olimpijskich, a nie: Zdobycie laurów olimpijskich było marzeniem ich;
• Najpierw podmiot, potem orzeczenie: Gospodarze wręczyli gościom drobne upomin-
ki, a nie: Wręczyli drobne upominki gospodarze gościom;
• Najpierw podmiot, potem dopełnienie: Sejm przyjął ustawę (zrozumiałe będzie tak-
że zdanie Ustawę przyjął sejm, ale brzmi nieco mniej naturalnie).

Zbieżność formy podmiotu i dopełnienia może prowadzić do zakłóceń
komunikacyjnych, np. Tramwaj wyprzedził samochód. Kolejność
najpierw podmiot, potem dopełnienie podpowiada, który wyraz jest
podmiotem (tramwaj), a który dopełnieniem (samochód). Aby wypowiedź
była precyzyjna, warto zastosować stronę bierną (Samochód został
wyprzedzony przez tramwaj).

• Przydawka przymiotna, określająca tzw. cechę przygodną, pospolitą, stoi przed wyrazem okre-
ślanym, np. Poproszę podwójną porcję zupy. Ustalony układ: najpierw przydawka, potem wyraz
określany jest w przypadku przydawek wyrażonych zaimkiem: To jest nasz dom.
• Przydawka gatunkująca, nazywająca istotną cechę przedmiotu, stoi po wyrazie okre-
ślanym, np. Tak mówi prawo cywilne.
• Przydawki rzeczowne, dopełniaczowe i przyimkowe zawsze stoją po wyrazach okre-
ślanych: artysta malarz, dom ojca, kurtka ze skóry.
• Dopełnienie powinno występować bezpośrednio po orzeczeniu: Wręczyliśmy jubila-
towi album podczas uroczystej kolacji (nie: Wręczyliśmy jubilatowi podczas uroczy-
stej kolacji album).
• Okoliczniki, wykazujące słabe związki z innymi wyrazami (związki przynależności),
można dowolnie lokować w zdaniu. Okoliczniki niejednorodne należy umieszczać
po obu stronach czasownika, np. Nad ranem wyruszyliśmy w góry (nie: Nad ranem
w góry wyruszyliśmy). Okoliczniki jednorodne powinny stać obok siebie – albo po
orzeczeniu, albo przed nim. Okolicznik bardziej ogólny jest pierwszy, uszczegóławia-
jący drugi: Wieczorem, zaraz po kolacji, słuchaliśmy muzyki.
• Zaimek się nie powinien się znajdować na końcu zdania, np. Uważaj, żebyś się nie
zgubił (nie: Uważaj, żebyś nie zgubił się).
• Czasownik nie powinien się znajdować na końcu zdania, np. Znalazła dwa grzyby
(nie: Dwa grzyby znalazła).
• Wyrazy: tylko, nawet, jeszcze, już muszą stać bezpośrednio przed wyrazem, do któ-
rego się odnoszą: Masz tylko dwie godziny na przygotowanie się do wyjazdu (nie:
Tylko masz dwie godziny na przygotowanie się do wyjazdu.) .
4
4 Opracowano na podstawie Wielki słownik poprawnej polszczyzny pod red. A. Markowskiego,
34 PWN, Warszawa 2004